Architectuurmagazine BAKSTEEN
'BAKSTEEN' is het vakblad van KNB en biedt informatie over de baksteenindustrie en belicht trends in en opvattingen over baksteen en architectuur.

Vul een zoekwoord in:
'BAKSTEEN' is het vakblad van KNB en biedt informatie over de baksteenindustrie en belicht trends in en opvattingen over baksteen en architectuur.
'CONTOUR Straatbaksteen' is het vakblad van KNB voor alle professionals betrokken bij de ruimtelijke inrichting in Nederland.
KNB heeft veel brochures beschikbaar over gevelbaksteen om goed en duurzaam metselwerk te realiseren. Van ontwerprichtlijnen tot en met het voorkomen van witte uitslag.
De brochures van KNB over straatbaksteen geven informatie over het duurzaamheidsprofiel en belangrijke ontwerpaspecten voor de realisatie van goed straatwerk.
De brochures van KNB belichten het duurzaamheidsprofiel van keramische vloer- en wandtegels.
Jubileumuitgave ter gelegenheid van het 60e Nationale Metselkampioenschap en het 10e Voegkampioenschap
Duurzaamheid en klimaatverandering zijn belangrijke maatschappelijke thema's. Dat is terecht, want een wereld die efficiënt en verstandig omgaat met de schatten van onze aarde en zowel kan voorzien in behoeften van nu als in die van de toekomstige generaties, is een groot goed. Cradle to Cradle (C2C) is een duurzaamheidfilosofie die daarbij steeds vaker tot uitgangspunt wordt genomen. Dit bidbook gaat hier verder op in.
De brochure belicht hoe de producten en productie van de Nederlandse baksteenindustrie passen binnen de denkwereld van maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaamheid.
Baksteenfabrikanten en mortelfabrikanten geven aandacht aan de milieukwaliteiten van hun producten en geven samen met metsel- en voegbedrijven, invulling aan het verantwoord ondernemen. Deze uitgave belicht het 'duurzaamheidsprofiel' baksteenmetselwerk en geeft kort tien redenen waarom baksteenmetselwerk in maatschappelijke en feitelijke zin 'blijvend goed' is.
Vanaf 1 januari 2021 moeten nieuwbouwwoningen bijna energieneutraal (BENG) zijn. KNB onderzoek uitvoeren naar de mogelijkheden voor realisatie van BENG-appartementengebouwen met een baksteengevel. Uit het onderzoek volgt dat dit heel goed mogelijk is, zowel met halfsteensmetselwerk als met zelfdragende buitenspouwbladen in steensmetselwerk. Toepassing van zelfdragend steensmetselwerk biedt een interessant alternatief bij het verduurzamen van middelhoogbouw. Geveldragers en stalen lateien zijn hierbij niet nodig en het metselwerk draagt ook balkons en/of galerijen
De brochure behandelt materiaaleigenschappen en thermische en akoestische eisen en geeft bouwkundige aanwijzingen voor de details.
In deze omvangrijke publicatie komen de mechanische eigenschappen van metselwerk van baksteen aan de orde.
Deze brochure gaat over de draagconstructies die nodig zijn om het metselwerk boven gevelopeningen op te vangen.
De Nederlandse keramische tegelindustrie geeft veel aandacht aan de milieukwaliteiten van haar producten en wil samen met verwerkers en eindgebruikers invulling geven aan het maatschappelijke verantwoord ondernemen. Deze uitgave belicht 'duurzaamheidsprofiel' van keramische vloer- en wandtegels en geeft in het kort tien redenen waarom de keramische tegel in maatschappelijke en feitelijke zin 'blijvend goed' is.
De overheid wil door 'Maatschappelijk Verantwoord Inkopen (MVI)' de inkoop benutten voor het realiseren van meer duurzaamheid en het voorkomen van negatieve effecten op milieu en sociale aspecten. De meest recente MVI-criteria voor wegen zijn te vinden op mvicriteria.nl en bevatten eisen, gunningscriteria en suggesties. Deze uitgave belicht het volledige 'duurzaamheidsprofiel' van gebakken straatsteen. Het biedt de lezer handzame antwoorden en argumenten op mogelijke vragen die spelen bij de maatschappelijk verantwoorde inkoop van elementverharding van straatbaksteen.
Professioneel werkende beeldend kunstenaars en vormgevers die keramische kunstvoorwerpen vervaardigen geven aandacht aan de milieukwaliteiten van hun werk en willen verantwoord ondernemen. Deze uitgave belicht het 'duurzaamheidsprofiel' van keramische kunst- en gebruiksvoorwerpen en de rol daarbij van de keramist.
"Na het zachte geluid van het stampen met de voeten op een dik tapijt aan herfstbladeren en het zetten van krakende voetstappen in verse sneeuw, is het blootsvoets lopen over een pas betegeld terras van gebakken klinkers het mooiste wat men kan beleven", aldus vrij vertaald de aanhef van de nieuwe KNB-brochure "In verband met straatbaksteen".
De ontwerper kan met behulp van deze brochure en de aanbevelingen vanuit diverse CUR-onderzoeken, nauwkeurig bepalen waar en wanneer dilataties noodzakelijk zijn.
Goed metselwerk begint bij een goed ontwerp en de juiste materiaalkeuzes. Daarnaast zijn ook het vakmanschap van de verwerkers en de omstandigheden waaronder wordt gemetseld van grote invloed op de kwaliteit van het metselwerk. Deze herziene brochure bevat daarom de Ontwerprichtlijn voor architecten en bouwadviseurs. In de brochure treft de ontwerper aanbevelingen aan voor het maken van verantwoorde keuzes. Zo wordt ingegaan op de spouwmuur, de verschillende verwerkingsmethodieken, het voegwerk, de metselbaksteen, dilataties en de detaillering.
Basis voor de specificatie van metselbaksteen is de Europese productnorm NEN-EN 771-1 'Specificaties voor metselbakstenen - Deel 1: Baksteen'. In de prestatieverklaring en de CE-markering geeft de producent informatie over de gebruikstoepassing en de daarbij relevante producteigenschappen van de metselbaksteen.
De brochure "Schoon metselwerk, oorzaken en preventie van witte uitslag" is een actualisatie van de gelijknamige brochure uit 2004. Zowel bij nieuw als bij bestaand metselwerk kunnen onder bepaalde klimatologische omstandigheden witte vlekken ontstaan door de uitbloei van bepaalde stoffen vanuit het metselwerk. Er bestaan verschillende soorten witte uitslag. De uitgave behandelt de verschillende soorten witte uitslag, de oorzaken en de behandeling van de uitslag.
Deze brochure schetst het beeld van een eigentijdse industrie die met verantwoorde kleiwinning en toepassing van de modernste procestechnologieën borg staat voor betrouwbare producten, een efficiënt energiegebruik en een minimale milieubelasting. Ook wordt aandacht besteed aan de verantwoordelijkheid die de sector neemt voor de menselijke maat bij zowel productie als bij de verwerking van de baksteen tot straat of gevel.
De brochure geeft de architect richtlijnen en vuistregels voor het ontwerp van tuinmuren, kademuren, keermuren en balustrades in baksteen metselwerk.
De inhoud van deze CUR-Aanbeveling is beperkt tot constructieve aspecten.
Het eerste deel voorziet in een systeemkeuzeschema aangevuld met uitgangspunten voor het ontwerp. In het tweede deel worden eisen en regels besproken.
Met deze CUR-Aanbeveling wordt voorzien in de behoefte aan regelgeving op het gebied van voegwerk in metselwerk.
In het kader van het CUR-metselwerkonderzoek is het stabiliteitsgedrag van steenconstructies onderzocht.
Dit rapport vormt de basis voor de ontwikkeling van praktische rekenregels voor constructief metselwerk.
Het rapport behandelt het ontstaan van vervuiling op gevels van baksteenmetselwerk en het geeft oplossingen ter voorkoming van vervuiling.
In dit rapport wordt verduidelijkt wat diafragmawanden zijn en waar die toegepast kunnen worden.
Het rapport bevat een inventarisatie van bestaande Europese rekenregels voor metselwerk die in normen zijn vastgelegd.
In het rapport wordt beschreven hoe de sterkte van dit soort constructies in de uiterste grenstoestand en de bruikbaarheidstoestand kan worden bepaald.
Uit inventarisatie en analyse van 18 kleiwinprojecten volgt dat kleiwinning vier winnaars telt: de waterstand, de natuur, het ontwikkelde (recreatie)gebied en de bouw. Kleiwinning geeft maatschappelijke meerwaarde en klei is een duurzaam gewonnen grondstof met een groot beschermend karakter. Het rapport Duurzame Kleiwinning geeft inzicht in de voordelen van kleiwinning en van de onderzochte kleiwinprojecten.
Het filmpje Leven in de Klei geeft in woord en beeld een samenvattend overzicht van de baksteenproductie in Nederland
Alg- en mosvorming op gebouwen is niet van de laatste tijd. Het risico op alg- en mosgroei kan door het nemen van de juiste maatregelen worden verlaagd maar niet worden uitgesloten.
Gezien het risico op bekladding is het op bepaalde locaties nodig om het baksteenmetselwerk te voorzien van een antigraffiti systeem. Onder de benamingen antigraffiti of antibekladding zijn verschillende systemen/producten verkrijgbaar.
De lintvoegdikte heeft een relatie met de verwerkingmethode en de maattoleranties van de baksteen. Afhankelijk van de gewenste voegdikte bestaat de keuze voor verwerking uit droog-stapelen, lijmen, metselen met een dunmortel en traditioneel metselen. Bij metselen is er nog de keuze tussen doorstrijken of navoegen.
Gemetselde borstweringen vragen de nodige aandacht om deze netjes en goed waterkerend uit te voeren.
Als we over brand en constructies van metselwerk praten, dient in eerste instantie gezegd te worden dat alle steenproducten onbrandbaar zijn.
Vaak wordt onterecht verondersteld dat door het achteraf "voegen" na het metselen, het metselwerk waterdicht te maken is.Het uitvoeren van baksteenmetselwerk in doorstrijkwerk is de afgelopen 10 jaar enorm toegenomen.
Alkalisch water over de gevel kan resulteren in geëtste strepen of vlekken op het buitenoppervlak van vensterglas. Soms worden ook aluminium geveldelen aangetast.
In het zichtvlak van een baksteensortering kunnen tijdens het productieproces haarscheurtjes ontstaan. Deze ontstaan in de koelzone van de oven doordat de buitenkant van de steen afkoelt en krimpt terwijl het inwendige van de steen nog warm is.
Aanwijzingen voor herstel van gevelmetselwerk met vorstschade wordt gegeven.
Soms wordt baksteenmetselwerk water-afstotend gemaakt door het te impregneren met een hydrofoberend product. Advies is om daarbij CUR aanbeveling 61 ‘Het voegen en Hydrofoberen van metselwerk’ van toepassing te verklaren, gebruik te maken hydrofobeermiddelen met KOMO-kwaliteitsverklaring en het werk te laten uitvoeren door een gespecialiseerd bedrijf.
Metselwerk waarbij bakstenen op de kant worden verwerkt heet Klammetselwerk. De minimale dikte van het buitenblad hierbij is 65 mm. Bij klampmetselwerk dient de doorstrijktechniek te worden gebruikt. Een andere mogelijkheid is het buitenblad klamp te verlijmen.
Wanneer op baksteenmetselwerk kleurverschil wordt geconstateerd, kunnen verschillende oorzaken een rol spelen.
Voor het maken van waterdichte aansluitingen in metselwerkconstructies wordt veelvuldig gebruik gemaakt van bladlood. Niet alleen omdat de technische duurzaamheid van dit product zich in de loop der eeuwen heeft bewezen, maar vooral ook omdat lood zich door het eigen gewicht en de gemakkelijke manier van bewerken
Baksteen is een keramisch bouwproduct, gemaakt van de natuurlijke grondstof klei. De samenstelling van de klei is afhankelijk van de winplaats en heeft invloed op de kleur en de maat van de uiteindelijke baksteen. In combinatie met de productiewijze (zoals de invloed van de oventemperatuur) geeft dit kans op onderlinge kleur- en maatverschillen. De Europese productnorm NEN-EN 771-1 geeft eisen over de declaratiewijze van maattolerantie en maatspreiding.
Hoeveelheden stenen en mortel per m² baksteenmetselwerk
In die gevallen dat het metselwerk start op de fundering kan voor een woongebouw van ca 15 m of een kantoorgebouw van ca 16 m hoog het metselwerk van fundering tot dakrand opgetrokken worden zonder horizontale dilataties. Dit is gerelateerd aan de spouwbreedte en de dikte van de spouwankers.
Toepassing van metselwerkwapening kan er voor zorgen dat bij toenemende dilatatieafstanden scheurvorming wordt voorkomen of zeer fijn verdeeld. CUR aanbeveling nr. 82 bevat in de bijlage regels met betrekking tot het wapenen van gedilateerd gevelmetselwerk.
Goed baksteenmetselwerk begint met een doordacht ontwerp en de juiste materiaalkeuze. Zo is een juiste combinatie van metselbaksteen en mortel van groot belang voor een goede hechting en het voorkomen van ontsieringen door vervuiling en uitslag. Het infoblad geeft aanbevelingen om te komen tot de juiste keuze van de mortel voor metselen en/of voegen.
.Soms leeft de vraag of er meer risico op vorstschade is bij gebruik van geperforeerde strengpersstenen. Dat is niet het geval. Tegen de toepassing van geperforeerde strengperssteen in gevelmetselwerk bestaat geen enkel bezwaar.
Wanneer besloten wordt om een afwerking aan te brengen op baksteenmetselwerk dienen altijd de uitvoeringsrichtlijnen en aanbevelingen van de fabrikant van het afwerksysteem te worden gevolgd. Voor de baksteen geldt een aanvullende eis voor het sulfaatgehalte
Toenemende isolatie-eisen leiden tot bredere spouwmuren en dit heeft consequenties voor het aantal toe te passen spouwankers.
Door het verplaatsingsverschil tussen een gemetseld buitenblad en de achterliggende constructie ontstaan spanningen in de spouwankers. Belangrijk is dat schade aan de spouwankers door het verplaatsingsverschil wordt voorkomen. De berekeningswijze wordt gegeven.
De verschillen op een rij tussen CE-markering, Prestatieverklaring, Speficitatieformulieren en KOMO voor metselbaksteen. Wanneer een bouwproduct onder een (geharmoniseerde) product valt moet de fabrikant CE-markering toepassen en Prestatieverklaring (DoP) opstellen.
Metselwerk uitgevoerd in stapel- of tegelverband is metselwerk met doorgaande verticale stootvoegen, er is geen overlap van de stenen. Er is dus geen feitelijk verband aanwezig. Door het ontbreken van het verband zijn de regels in Eurocode 6, voor het ontwerpen en berekenen van metselwerk, bij dit type metselwerk niet zondermeer van toepassing.
Stootvoegloos metselwerk is metselwerk in een metselverband met een minimale sprong van 1 klezoor lengte in het verband, waarvan de stootvoegdikte een theoretische maat heeft van 0 mm. De stenen liggen daardoor in elke laag in principe koud tegen elkaar aan. Principieel is dat de stootvoegen niet gevuld worden met mortel. Door maattoleranties in elke baksteensortering, bedraagt de stootvoegruimte echter minimaal ca.2 mm. Varianten met ruimere stootvoegen zijn denkbaar.
Doel van het trasraam was het voorkomen van capillair watertransport door het metselwerk vanuit de bodem. Om optrekkend vocht te voorkomen kunnen ook andere maatregelen worden uitgevoerd.
Voor het berekenen van de uitzetting en krimp van metselwerk, ten gevolge van temperatuurswisselingen is de lineaire uitzettingscoëfficient van belang.
Voegwerk in traditioneel metselwerk is eerder een esthetische dan een waterdichte afwerking van het metselwerk. Goed voegwerk moet daarnaast ook voldoen aan eisen van duurzaamheid en liefst levenslang zijn functie behouden. Advies is om voegwerk te realiseren conform de CUR-aanbeveling 61, "Het voegen en hydrofoberen van metselwerk".
Paarsbruin verkleuringen op gevelmetselwerk worden in een aantal gevallen veroorzaakt bij spouwmuur constructies waarin mineraal wol is opgenomen als thermische isolatie. Bruin verkleuringen op metselwerk worden in een aantal gevallen veroorzaakt door de toepassing van onbehandeld hout.
Bij baksteen toegepast in water is het van belang bij ontwerp en uitvoering rekening te houden met de vorstbestandheid van de steen, de wijze van metselen, het voorkomen van schade door optrekkend vocht in het buitenblad en het voorkomen van schade aan het metselwerk door bevriezing van het aanpalende oppervlaktewater.
Voor een goede verwerking en een goed resultaat is bij metselen een optimale afstemming van de metselmortel op de toe te passen metselbaksteen noodzakelijk. Voor de verwerking van de metselbaksteen is vooral de Initiële Wateropzuiging van belang. In de praktijk, en vastgelegd in BRL 1007, worden daarbij vier categorieën onderscheiden.
Wildverband is een metselverband zonder regelmaat, maar wel met een gelijkmatige stootvoegbreedte.
Witte uitbloei op metselwerk is veelal het gevolg van metselen onder ongunstige klimatologische omstandigheden (met name veel water). Goede afscherming van het werk en de materialen is noodzakelijk voor een goed eindresultaat.
Veel onaangename verrassingen op de bouwplaats of teleurstellingen over gerealiseerd metselwerk kunnen worden voorkomen door een goede communicatie vooraf tussen de betrokken partijen in de keten. Het houden van een uitvoeringsbespreking over het baksteenmetselwerk kan hieraan een wezenlijke bijdrage leveren. De opgestelde checklist met belangrijke aandachtspunten kan daarbij van dienst zijn.
Wat zijn de mogelijke beperkingen bij de realisatie van metselwerk door de weersomstandigheden? Voor een goed resultaat zijn een gedegen morteladvies en het treffen van de juiste maatregelen bij de verwerking cruciaal.
Het infoblad geeft de regels voor dilataties bij uitwendige gebouwhoeken volgens de Nationale bijlage bij NEN-EN 1996-2 - Eurocode 6.
De STABU-standaard en de Uitvoeringsrichtlijn Metselwerkconstructies (PBL 0357 SKG-IKOB) geven eisen ten aanzien van voegen en de vlakheid van met metselmortel gemetselde constructies.
Bij baksteenmetselwerk treedt soms uitbloei van gips op. Deze uitbloei is zichtbaar als een dunne witgrijze waas en treedt pas enige tijd na het metselen op. De uitbloei verdwijnt niet vanzelf door weer en wind. Voor verwijdering is mechanische reiniging nodig.
Een dunner buitenspouwblad dan de gebruikelijke 100 mm wordt al vele jaren toegepast in de vorm van klampmetselwerk. Klampmetselwerk wordt vooral toegepast om esthetische redenen. Nieuwe redenen voor het realiseren van een dunner gemetseld buitenspouwblad zijn vooral milieugericht, te weten: het realiseren van meer isolatie in de spouw zonder dat de totale muurdikte toeneemt en/of het optimaliseren van de milieuprestatie van het buitenblad. De breedte van de smalle stenen varieert van circa 50 tot 70 mm.
Op basis van de omstandigheden en de belastingen waaraan voltooid metselwerk wordt blootgesteld, worden in NEN-EN 1996-2: Eurocode 6 - Ontwerp, materiaalkeuze en uitvoering van constructies van metselwerk de in tabel 1 gegeven klassen onderscheiden. Dit infoblad geeft inzicht in de verschillende toepassingsklassen (milieuklassen) en de bijbehorende specificaties voor voeghardheid en metselbaksteen en corrosiebestendigheid van metalen in het metselwerk.
De spouwmuur met baksteenmetselwerk kan huisvesting bieden aan vleermuizen met behoud van een goede isolatiewaarde van de gevel.
In de gebouwde omgeving kunnen keramische producten een belangrijke rol spelen om de biodiversiteit te verbeteren. De gemetselde spouwmuur en het hellende dak bieden goede mogelijkheden voor nestelgelegenheid voor stadsvogels. Hiermee kunnen ook 'credits' behaald worden binnen de BREEAM systematiek.
Aanwijzingen voor het gezond en veilig verwerken van bouwkeramiek.
In het kort 10 belangrijke ontwerpaanbevelingen voor de realisatie van duurzaam gevelmetselwerk
De KNB-Uitvoeringsrichtlijn die geldt voor de realisatie van duurzaam baksteenmetselwerk. De richtlijn is gebaseerd op PBL 0357 'Metselwerkconstructies baksteen, bouwblokken en -stenen van beton, cellenbeton en kalkzandsteen (SKG-IKOB).
Naast de Initiële Wateropzuiging (IW) van de metselbaksteen kan ook het Hallergetal nuttige informatie geven over het wateropzuigende karakter van een baksteen.
Om het risico op scheurvorming van metselwerk boven een zelfdragende latei te voorkomen moet de latei niet alleen voldoende sterk maar vooral ook voldoende stijf zijn.
Hoewel prefab gevelmetselwerk voordelen kan bieden wordt het in de praktijk beperkt toegepast. Meestal wordt vanuit financiële overwegingen gekozen voor het op de bouwplaats vermetselen van de baksteen. Daarnaast speelt mee dat bij het metselen op de bouwplaats in het bouwproject optredende maatafwijkingen en afwerking van aansluitdetails eenvoudig kunnen worden opgelost.
De spouwmuur is oorspronkelijk bedacht om vocht van buiten het gebouw te weren. Een enkelvoudige massieve muur is vaak niet geheel waterdicht, waardoor deze aan de binnenzijde vochtig kan worden. Een spouwmuur bestaat uit twee evenwijdige muren, met een luchtruimte daar tussen. Vanaf ± 1970 werden spouwen standaard gevuld met isolatiemateriaal. Om energie te besparen worden vanaf die tijd veelvuldig ook eerder gebouwde spouwmuren gevuld met isolatiemateriaal.
KNB infoblad 50 geeft aandachtspunten en aanbevelingen over het na-isoleren van spouwmuren bij nieuwbouwprojecten.
Speciaal voor de groepen 6, 7 en 8 van het basisonderwijs heeft KNB een informatief prentenboek gemaakt.
De Nederlandse bouwkeramische industrie produceert gebakken kleiproducten voor een duurzame en dierbare leefomgeving. De in branchevereniging Koninklijke Nederlandse Bouwkeramiek (KNB) samenwerkende bedrijven streven naar minimalisering van de ongewenste effecten op mens en milieu als gevolg van de bedrijfsactiviteiten. Veiligheid en gezondheid van de medewerkers heeft prioriteit.
In 1997 heeft KNB samen met AVM en NVOB onder begeleiding van TNO gewerkt aan technologische vernieuwingen om arbeidsomstandigheden van metselaars en opperlieden te verbeteren.
Het is zo gewoon dat we er nauwelijks bij stil staan: de meeste gebouwen in onze omgeving, straten en pleinen zijn gemaakt van baksteen. Door de lessen gaan kinderen met andere ogen kijken naar wat ze uit hun omgeving kennen.
Keramiek voor een duurzame leefomgeving
Poster Metsel je Toekomst
De Nederlandse keramische industrie, producent van metselen straatbaksteen, keramische dakpannen, wand- en vloertegels en gresriolering, levert een zinvolle maatschappelijke bijdrage door het bieden van een fraaie en duurzame woonomgeving. De kleiwinning die hiervoor nodig is houdt de uiterwaarden langs de rivieren op peil en creëert nieuwe natuur.
Goed metselonderwijs is belangrijk en daar hoort goed lesmateriaal bij. In dit starterspakket adviezen en aanbevelingen voor het examen, de werkplekken en de uitvoering van de praktijkwerkstukken. (incl. DVD 'Een kijkje in de metselkeuken.')
Niemand te na gesproken, maar feit is dat bij ontwerpers en tekenaars, maar ook in de verwerkende bouwpraktijk, elementaire kennis over baksteenmetselwerkconstructies steeds vaker blijkt te ontbreken. De KNB usb-stick kan een bijdrage leveren hierin verandering te brengen.
De voor scholingsdoeleinden samengestelde usb-stick "Eenvormige Nederlandse Metseltechniek" bevat een 120-tal afbeeldingen van de techniek van het metselen. Bij de samenstelling hiervan is rekening gehouden met veranderde inzichten ten aanzien van gezondheid en veilig werken. Verder bevat de usb-stick in een PDF-file een serie tekeningen van metselwerkstukken.
Eeuwenlang was kalk het standaard bindmiddel in metsel- en voegmortel voor realisatie van massieve baksteenmuren. Tegenwoordig wordt het voornamelijk gebruikt voor restauratiewerk. In een enkel geval is kalkmortel toegepast bij een nieuwe grondgebonden woning om de herbruikbaarheid van de baksteen en zodoende de circulariteit van het werk te bevorderen. Kalkmortel is namelijk verwijderbaar van de baksteen. Dit infoblad geeft inzicht in de belangrijkste eigenschappen en aandachtspunten bij het gebruik van kalkmortels voor metselwerk.